[Weekend z Vampyrem] Wampir, historia prawdziwa

Co jakiś czas archeolodzy odkopują domniemanego wampira podczas wykopalisk. A to natykając się na Bałkanach na zwłoki żyjącego w XV wieku mężczyzny z żelaznym kołkiem wbitym w pierś (co zresztą, uwrażliwia portal Bones Don't Lie, jest jednym z ponad stu tego typu pochówków... i to odkrytych w samej tylko Bułgarii!), a to natrafiając w Wenecji na XVI-wieczny grób, w którym odnaleziono kobietę z wystającą ze szczęk cegłówką... Również szczątki kilkunastu ludzi wygrzebane w Gliwicach podczas budowy Drogowej Trasy Średnicowej wydają się zabezpieczone przed ewentualnym powrotem do życia (zwłokom obcięto głowy, następnie układając je między kolanami nieboszczków).

Pochodzące z XVI wieku szczątki "weneckiego wampira"

By doszukać się źródeł wampiryzmu, powinniśmy jednak cofnąć się w czasie znacznie dalej. Fakt, wizerunek przywróconego do życia, ucztującego na żywych humanoida czerpie przede wszystkim ze średniowiecznych zabobonów. Niektórzy badacze (jak Matthew Beresford, autor „From Demons to Dracula: The Creation of the Modern Vampire Myth”) upatrują natomiast początków mitu w starożytności, nazywając wampirami egipskie demony czy chińskie zjawy jiangshi, które wysysały z ludzi energię życiową. W antycznej Grecji o wampiryzm podejrzewano Empusę, rezydującą w Tartarze boginię strachu, z kolei w mitologii indyjskiej odnajdujemy wzmianki o wetalach, duchach zdolnych zawładnąć ciałem zmarłego, który dopuścił się za życia szczególnie nikczemnych czynów. Jak podsumowuje Leonard Wolf, badacz gotyckich horrorów: „Wampiry ukazywały się wszędzie tam, gdzie ludzie krwawili”. Podobnie ujmował rzecz pisarz Aleksander Dumas: „Dokądkolwiek nie pójdziemy, [wampir – dop. red.] będzie zawsze szedł za nami”.

W średniowieczu o wampiryzm podejrzewano dzieci z defektami (np. z dodatkowymi zębami). Niepokój budzili także kalecy, dotknięci tzw. zajęczą wargą czy... rudowłosi. Na ogół jednak wampiryzm wiązano z nagłą śmiercią, profanacją zwłok czy klątwą rzuconą przez wiedźmę. Legendy o wampirach (często kolportowane przez zakon jezuitów), były w folklorze Europy Wschodniej powszechne.

Wład III Palownik, zwany również Drakulą

Dodatkowego paliwa dostarczyły legendom wieki XV i XVI, gdy z wampiryzmem zaczęto utożsamiać znane postacie historyczne. Przede wszystkim Włada III Palownika, zwanego Drakulą, hospodara wołoskiego, który wsławił się szczególnym okrucieństwem. Przydomek Palownik nadano mu przez wzgląd na skłonność watażki do nabijania poddanych na pale, ale ów ma w dorobku także gotowanie ludzi żywcem, obdzieranie ich ze skóry, przybijanie dzieci do piersi matek czy zmuszanie więźniów do kanibalizmu. Skala tych okrucieństw nie była mała. Wedle szacunków historyków Drakula pozbawił w ten sposób życia od 40 do 100 tys. osób, co – wobec upowszechnienia druku – znalazło odbicie w licznych kronikach (i pamfletach) z tamtego okresu.

Bestialstwo miało nie tylko dyscyplinować podwładnych, ale też stanowić demonstrację siły. Gdy sułtan osmański Mehmed II Zdobywca najechał Wołoszczyznę, zastał go widok tak przerażający, iż zdecydował się zaniechać podboju. Jak podsumowuje bizantyjski historyk Laonikos Chalkokondyles:

Za krwiopijcę uważano również Elżbietę Batory, hrabiankę zwana pieszczotliwe „wampirem z Siedmiogrodu”. Według opowieści porwała ona kilka setek węgierskich dziewcząt, by kąpać się w ich krwi bądź ją wypić, co miało umożliwić jej zachowanie młodości. Poza tym władczyni przypisuje się udział w orgiach, rzucanie uroków czy alchemię. Te chętnie puszczane w świat pomówienia obalili jednak węgierscy historycy, według których opowieści o „wampirze z Siedmiogrodu” to element... czarnego PR-u. Publikacje László Nagy’ego i jemu podobnych zrehabilitowały Elżbietę Batory, przedstawiając ją jako ofiarę politycznego spisku, którą doniesienia o rzekomych okrucieństwach miały dyskredytować.

Elżbieta Batory

Nieco później wampiry doczekały się mniej poważnego ujęcia. Voltaire, oświeceniowy filozof, autor satyrycznej powiastki „Kandyd, czyli optymizm”, popełnił na temat krwiopijców krótką rozprawę (do przeczytania chociażby tu). Mistrz liberałów potwierdził nią, że wampiry są prawdziwe, ale na zachodzie Europy działają nieco inaczej:

Następnie wampir stał się przedmiotem „Narzeczonej z Koryntu” Johanna Wolfganga Goethego, wydanej w 1797 ballady będącej – pisze w „Wampirze: Biografii symbolicznej” Maria Janion – pierwszym literackim opracowaniem tematu w historii. U Goethego akt miłosny zostaje zrównany z aktem wampirycznym, dla powstałej z grobu narzeczonej śmierć nie stanowi przeszkody w zamążpójściu (a przy okazji utoczeniu kochankowi krwi).

CZYTAJ DALEJ NA KOLEJNEJ STRONIE