Pamiętacie pierwszy polski komputer domowy? Wspominamy Meritum

Projekt Meritum narodził się w 1982 r. z inicjatywy inż. Zygmunta Korgi i Pawła Podsiadły (absolwentów Politechniki Śląskiej) w odpowiedzi na brak dostępu do zachodnich technologii w czasach kryzysu gospodarczego za PRL-u. Nazwa łączy Mera (producenta) z ITM (firmą dostarczającą ROM z BASIC). A jednocześnie słowo meritum w polszczyźnie znaczy tyle, co „rdzeń, sens, istota sprawy sedno sprawy”. 

Szczegóły

Meritum to maszyna ośmiobitowa, oparta na procesorze U880D – klonie popularnego procesora Zilog Z80 – produkowanym w NRD, taktowanym zegarem 2,5 MHz. Wyposażona była w 16 KB pamięci RAM, możliwą potem do rozszerzenia do 32-48 KB. Komputer działał wyłącznie w trybie tekstowym, oferując jedynie monochromatyczny ekran o rozdzielczości 64×16 znaków – bez możliwości wyświetlania grafiki bitmapowej (acz z możliwością wykorzystywania semigrafiki). 

Dane wgrywano i zapisywano na taśmach magnetofonowych. Technicznie rzecz biorąc, Meritum uchodził za nieoficjalnego klona komputera TRS-80 Model I, stworzonego w 1977 roku przez amerykańską firmę Tandy Corporation (Radio Shack). Z tego względu większość programów pisanych na TRS-80 dało się na nim uruchomić, choć brak standaryzacji i lokalne modyfikacje powodowały częste problemy z kompatybilnością. (Np. polskie znaki w Meritum-2 i inny interfejs RS-232 powodowały błędy i crashe w ok. 20–30% programów).

Daleko od sukcesu

W 1984 roku rozpoczęto seryjną produkcję pierwszego Meritum, która trwała do 1986 roku. W tym czasie wyprodukowano jedynie ok. 2,5 tysiąca egzemplarzy, co przy ogromnym zapotrzebowaniu na komputery w Polsce stanowiło ilość śladową. Późniejszy model, Meritum 2, umożliwiał podłączenie specjalnie opracowanej dla niego stacji dyskietek 5,25 cala stworzonej w NRD – luksusowego wówczas urządzenia, które znacznie zwiększało funkcjonalność komputera (jeśli działało, bo z tym za dobrze nie było), ale i jego cenę. Powstał też prototyp Meritum-3, ale nie doczekał się seryjnej produkcji – tzn. powstała tylko licząca 100 egzemplarzy seria próbna.  (Po roku 1986 licencja na produkcję Meritum została przekazana została Zakładom Elwro we Wrocławiu, ale powstało ich tam bardzo niewiele).

I nic dziwnego, bo z punktu widzenia użytkownika Meritum już w chwili premiery wydawał się urządzeniem mocno przestarzałym. A jego wysoka cena (ok. 100 tysięcy zł w 1985 w podstawowej konfiguracji – średnia pensja wynosiła wtedy jakieś 22 tysiące zł netto), kiepskie już parametry techniczne, brak rodzimego oprogramowania (i kiepski dostęp do zachodniego), duże koszty produkcji oraz ograniczona dostępność sprawiły, że nigdy nie zdobył popularności. Komputery te nie były zresztą dostępne w sklepach dla indywidualnego klienta, cała znikoma w sumie produkcja trafiała do szkół, uczelni technicznych i instytucji edukacyjnych, gdzie znalazł zastosowanie jako sterownik przemysłowy, narzędzie nauczania informatyki w szkołach, oraz (rzadziej) jako terminal biurowy.​    

Dziś Meritum to zabytek techniki, poszukiwany przez kolekcjonerów i pasjonatów retrokomputingu. Zachowało się bardzo niewiele działających egzemplarzy, a oryginalne peryferia, jak magnetofony, monitory czy stacje dysków są prawdziwą rzadkością.

Parametry

Meritum, 1983-1986

Rok premiery: 1983 (prototyp), 1984 (produkcja seryjna)
Procesor: U880D (klon Zilog Z80)
Taktowanie: 2,5 MHz
Pamięć RAM: 16 KB
Grafika: tekstowa, monochromatyczna, 64×16 znaków
Dźwięk: jednokanałowy
Nośniki danych: magnetofon kasetowy

Meritum-2, 1985-1987

Rok premiery: 1985
Procesor: bez zmian
Taktowanie: bez zmian
Pamięć RAM: do 48 KB (w zależności od konfiguracji)
Pamięć ROM: bez zmian
Grafika i dźwięk: bez zmian 
Nośniki danych: magnetofon + możliwość podłączenia stacji dyskietek 5,25 cala

Meritum-3, 1986-87

Zmiany:

• zwiększone taktowanie procesora do 3.5 Mhz.
• dodany graficzny tryb wyświetlania 512×192 (mono) lub 256×192 (kolorowa, 4–32 kolory, tryb RGB)
• 64 kB RAM
• lepsze wsparcie dla stacji dysków i zewnętrznych urządzeń m.in. port josyticka i dodatkowe złącze RS-232